Μυστικές παραλίες, προϊστορικές πόλεις, μονοπάτια που καταλήγουν σε καταρράκτες, και το καλύτερο ίσως φαγητό της Κρήτης όλης. Άσε την Ανατολή να σε μαγέψει.
Ξεκινώντας να πας για πρώτη φορά στα Χανιά, το Ρέθυμνο ή το Ηράκλειο, μια ιδέα για το τι θα συναντήσεις την έχεις. Τις παλιές τους πόλεις τις έχεις δει σε άπειρες φωτογραφίες, οι παραλίες τους στολίζουν κάθε καλοκαίρι το newsfeed σου, η Σαμαριά και η Κνωσός είναι, πολύ περισσότερο από δύο ακόμα μέρη, ολόκληρα θέματα συζήτησης στους κύκλους των φυσιολατρών η μεν, των αρχαιολάγνων η δε. Το Λασίθι είναι μια άλλη, εντελώς διαφορετική ιστορία.
Το Βάι και το φοινικόδασός του τα έχεις ακουστά, όπως και τη Σπιναλόγκα και τη βαριά της ιστορία. Από εκεί και πέρα, το χάος. Κι αυτή είναι η μισή χαρά κάθε ταξιδιού εδώ: Ο ενθουσιασμός της ανακάλυψης που σε περιμένει πίσω από κάθε στροφή δρόμου που διασχίζει ανεμοδαρμένα οροπέδια για να βουτήξει απότομα σε παραλίες ονειρικές και φαράγγια βγαλμένα από εικονογράφηση παραμυθιού. Η αίσθηση του εξερευνητή, που βρίσκει άδεια, όλη δική του, μια παραλία με λευκή, ολόλευκη άμμο και τιρκουάζ νερά. Και οι κουβέντες που ξεκινάνε αυθόρμητα σε μέρη τα οποία σου δίνουν την αίσθηση πως έχουν μια χαρά δική τους ζωή, και καμία ανάγκη να πουλήσουν την ψυχή τους στον τουρισμό.
Καλωσήρθες στην ανεξερεύνητη Ανατολή, ό,τι νόμιζες πως ξέρεις για την Κρήτη ετοιμάσου να το ξεχάσεις.
Παραμύθι τριών πόλεων
Ο Άγιος Νικόλαος είναι η πρωτεύουσα του νομού, κι εδώ είναι που θα βρεις την Ανατολική Κρήτη στα πιο τουριστικά της. Ωστόσο, μια βόλτα στις όχθες της λίμνης του, που το βράδυ φωτίζεται μαγικά, στα γραφικά σοκάκια του κέντρου και στην κοσμοπλημμυρισμένη παραλιακή του περαντζάδα θα σε βάλει στον πειρασμό να του συγχωρέσεις τα πλαστικά μενού σε εννιά γλώσσες και τις νέον πινακίδες του.
Η Σητεία, ακόμα ανατολικότερα, είναι ο αντίποδάς του: Μια ολοζώντανη πόλη που με την πρώτη ματιά γραφική δεν θα σου φανεί, θα την αγαπήσεις όμως για την ατμόσφαιρά της, την κουλ ενέργεια που αποπνέει, και τα μεζεδοπωλεία της στα οποία θα βρεθείς να τσουγκρίζεις ρακές με τους ντόπιους τα βράδια. Επίσης, για το μικρούλι αλλά τόσο ενδιαφέρον Αρχαιολογικό Μουσείο της, που φιλοξενεί τα ευρήματα των ανασκαφών από τις μινωικές πόλεις γύρω της, για τα κοκτέιλ του Black Hole που απλώνει τις πολύχρωμες μαξιλάρες του στην άκρη του λιμανιού και αγναντεύει από ψηλά τα φώτα της πόλης να καθρεφτίζονται στην θάλασσα, και για τους λουκουμάδες του Μητσακάκη που οι ντόπιοι θα σου πουν πως είναι οι καλύτεροι της Κρήτης όλης. Και παίζει να έχουν δίκιο.
Μετά είναι και η Ιεράπετρα, η νοτιότερη πόλη της Ευρώπης, κι αυτή που περισσότερο απ’ όλες μυρίζει αιώνιο καλοκαίρι. Η παλιά της πόλη, Κάτω Μερά, είναι ένα πέρασμα μέσα από τον χωροχρόνο στην οθωμανική εποχή της Κρήτης, με την πλατεία του Τζαμιού και τα χαμηλά σπιτάκια έξω από τα οποία μαντηλοφορούσες γιαγιάδες χαζεύουν τα απογεύματα το αέναο πήγαινε-έλα και τα πιτσιρίκια που παίζουν στα σοκάκια. Από εδώ ξεκινούν τα καραβάκια για τον μικρό εξωτικό παράδεισο που λέγεται Χρυσή, ή Γαϊδουρονήσι, με τις γεμάτες κοχύλια παραλίες του, εδώ απλώνουν τραπεζάκια εστιατόρια και μεζεδοπωλεία πλάι στην θάλασσα στην οποία κολυμπούν αμέριμνες γιγάντιες χελώνες.
Οι παραλίες
Βοτσαλωτές στην πλειοψηφία τους στον βορρά, αμμουδερές στον νότο, οι παραλίες του Λασιθίου έχουν κάτι για όλους: Αν θέλεις οργάνωση, ξαπλώστρες, ομπρέλες, μπητσόμπαρα και θαλάσσια σπορ θα τα βρεις φουλ έξτρα στο φαντασμαγορικό Βούλισμα, με τα απολύτως τιρκουάζ νερά του και την ανοιχτόχρωμη άμμο, και στο Βάι, η αφράτη αμμουδιά του οποίου απλώνεται μπροστά στο περίφημο φοινικόδασος, που είναι εντυπωσιακό μεν ως μπακγκράουντ στις βουτιές σου, απροσπέλαστο δε για τον φόβο πυρκαγιάς ή γενικότερης καταστροφής του.
Αν πάλι θέλεις την ησυχία σου, θα οδηγήσεις λίγα λεπτά βόρεια από το Βάι, για να στήσεις την ομπρέλα σου στη φαντασμαγορική Ερημούπολη, με τα κρυστάλλινα, σαν πισίνας νερά της και την χρυσαφένια αμμουδιά, ή λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα, για τα μάτια των βοτσαλωτών Χιόνας και Κουρεμένου, των οποίων τα διάφανα νερά συναγωνίζονται την απόλυτη ησυχία που διακόπτεται μόνο από τα τζιτζίκια.
Γύρω από την Ιεράπετρα, εκεί στον νότο, οι απόλυτες παραλίες-σταρ είναι η Αγία Φωτιά και τα Αχλιά. Αμμουδερές και οι δύο, με βοτσαλάκι μέσα στο νερό, οργανωμένες με ξαπλώστρες σε ένα τμήμα τους και ελεύθερες σε όλο το υπόλοιπο, απολαμβάνουν και το προνόμιο να προστατεύονται από τους βοριάδες που ταλαιπωρούν συχνά την περιοχή.
Το απόλυτο χαϊλάητ κάθε ταξιδιού στο Λασίθι, όμως, οι παραλίες που θα ονειρεύεσαι για χρόνια, είναι εκείνες του Ξερόκαμπου. Φωλιασμένος στο πιο νοτιοανατολικό σημείο της Κρήτης, ανάμεσα σε δύο θεόρατα βουνά, τη Ζάκρο και τη Ζήρο, από τα οποία θα κατέβεις οδηγώντας φουρκέτα τη φουρκέτα λες και προσγειώνεις αεροπλάνο σε ένα τοπίο φαντασμαγορικό, ο Ξερόκαμπος είναι λιγότερο χωριό και περισσότερο οικισμός απλωμένος ανάμεσα σε μερικές από τις καλύτερες παραλίες της Ελλάδας όλης –και όχι, δεν υπερβάλλουμε καθόλου.
Η Μαζιδά Άμμος και η Άργιλος έχουν λευκή άμμο τύφλα-να-‘χει-η-Καραϊβική, γαλαζοπράσινα νερά, και ούτε ένα τόσο δα μικρό βοτσαλάκι, ούτε εκεί που σκάει το κύμα, ούτε πουθενά. Στη Μαζιδά Άμμο θα βρεις λίγες, ελάχιστες ξαπλώστρες και ομπρέλες, στις υπόλοιπες παραλίες του Ξερόκαμπου (14 παρακαλώ το σύνολο) η οργάνωση λάμπει διά της απουσίας της, αφήνοντας ανέγγιχτη τη μικρή αυτή γωνιά παραδείσου. Τσέκαρε τον καιρό πριν πάρεις να κατηφορίζεις τα βουνά, γιατί όταν πιάνει να φυσάει βοριάς εδώ δεν αστειεύεται.
Τοπ-6 πράγματα που-δεν-είναι-παραλίες και πρέπει να κάνεις στο Λασίθι
– Να περπατήσεις πλακόστρωτους δρόμους και να ανεβοκατέβεις σκάλες σπιτιών στα οποία ζούσαν άνθρωποι δύο χιλιάδες χρόνια πριν από αυτούς που λέμε αρχαίους, στις υπέροχα ατμοσφαιρικές προϊστορικές πόλεις του. Θα τις βρεις διάσπαρτες παντού, ακολουθώντας τις καφέ πινακίδες εκεί που οδηγείς από παραλία σε παραλία, αλλά αν έπρεπε να ξεχωρίσουμε μόνο δύο αυτές είναι η εντυπωσιακά διατηρημένη για τα δεδομένα της εποχής της Γουρνιά, με τους τοίχους των σπιτιών της να αγγίζουν σε ύψος τα δύο μέτρα, και το θρυλικό ανάκτορο του Κάτω Ζάκρου πλάι στη θάλασσα.
«Ανάκτορο» είπαμε και αξίζει να κάνουμε μια παρένθεση για να αναφέρουμε πως ο μινωικός πολιτισμός, ο πρώτος της Ευρώπης, μας είναι ακόμα τόσο άγνωστος και μυστηριώδης (δεν ξέρουμε ούτε τι γλώσσα μιλάγανε ούτε πώς αποκαλούσαν τον εαυτό τους οι άνθρωποι που εμείς λέμε Μινωίτες) που υπάρχει πιθανότητα αυτά στα οποία αναφερόμαστε σήμερα ως ανάκτορα, να μην ήταν καθόλου τέτοια. Η θεωρία λέει πως για να υπάρχει ανάκτορο θα πρέπει να υπάρχει βασιλιάς –ή βασίλισσα, καθότι η κοινωνία ήταν κατά βάση μητριαρχική– τους οποίους κάπως θα είχαμε βρει ζωγραφισμένους στις περίφημες τοιχογραφίες που στολίζουν τα αρχαιολογικά μας μουσεία και τα βιβλία Ιστορίας του δημοτικού. Αν τις κοιτάξεις προσεκτικά, όμως, θα δεις πως κανένα πρόσωπο δεν ξεχωρίζει από τα άλλα, δεν φορά διαφορετικά ρούχα, δεν βρίσκεται κάπου ψηλότερα, δεν του αποδίδεται κάποιου είδους λατρεία. Ο ορισμός του «μπορεί και όχι, προχωράμε». Κλείνει η παρένθεση.
– Να περπατήσεις φαράγγια όπως αυτό του Ρίχτη στον βορρά ή του Ζάκρου στα ανατολικά, μέσα από την μινωική νεκρόπολη η οποία του έχει χαρίσει το στοιχειωτικό προσωνύμιο Φαράγγι των Νεκρών. Οι αρχάριοι πεζοπόροι θα αγαπήσουν επίσης τη μικρή αλλά φαντασμαγορική διαδρομή που καταλήγει στον Καταρράκτη του Μυλωνά, κοντά στα Φέρμα έξω από την Ιεράπετρα, ενώ οι προχωρημένοι ορκίζονται στο όνομα του Φαραγγιού του Χα, που χρειάζεται όμως εξοπλισμό για να το διασχίσεις.
– Να οδηγήσεις μια από τις ωραιότερες αυτοκινητο-διαδρομές της Ανατολικής Κρήτης, το μοναδικό Γεωπάρκο Σητείας επάνω στο οροπέδιο της Μονής Τοπλού, κατά προτίμηση εκεί γύρω στο ηλιοβασίλεμα που το τοπίο γίνεται ακόμα πιο μαγικό. Το χτισμένο τον 15ο αιώνα καστρομονάστηρο αξίζει οπωσδήποτε μια στάση –είναι επισκέψιμο με ελεύθερη είσοδο.
– Να πάρεις το καραβάκι από την Πλάκα που θα σε φέρει στην Σπιναλόγκα, για την οποία μάλλον δεν έχουμε να σου πούμε πράγματα που δεν σου τα έχει ήδη πει το Νησί. Αυτό που ίσως να μην ξέρεις είναι πως, πριν γίνει η διαβόητη εξορία για τα θύματα της λέπρας, η Σπιναλόγκα ήταν οχυρό των Βενετών που έχτισαν εδώ το 1579 ένα γιγάντιο φρούριο για να εποπτεύουν τους κόλπους της Ελούντας και του Μιραμπέλο. Στα χαλάσματά του έζησαν συνολικά –αρχικά σε άθλιες συνθήκες– χίλια θύματα της αρρώστιας, από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι το 1948, που ανακαλύφθηκε η θεραπεία της λέπρας. Ο τελευταίος άνθρωπος έφυγε από το νησί το 1957.
– Να εξερευνήσεις τα χωριά ψηλά πάνω στο Οροπέδιο Λασιθίου (μπουφανάκι τα βράδια, ακόμα και το καλοκαίρι) ιδανικά με ποδήλατο, για να διασχίσεις τα απολύτως επίπεδα τοπία της γραφικής πεδιάδας που φωλιάζει ανάμεσα στα βουνά. Αν ο χρόνος που θέλεις να αφιερώσεις στα ορεινά είναι περιορισμένος σημείωσε στα «οπωσδήποτε» δύο από τα χωριά του, το Ψυχρό και το Τζερμιάδο.
– Να βολτάρεις απόγευμα στα σοκάκια του χωριού Κριτσά, κοντά στον Άγιο Νικόλαο, και να μάθεις την ιστορία της ηρωίδας του, της Κριτσοπούλας, στο μικρό αλλά σούπερ ενδιαφέρον μουσείο του χωριού. Πολύ κοντά εδώ θα βρεις και έναν από τους ωραιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης που δεν είναι μινωικοί, την αρχαϊκή Λατώ, σκαρφαλωμένη ψηλά πάνω στην πλαγιά ενός λόφου με φαντασμαγορική θέα στην θάλασσα.
Ηρώ Κουνάδη